Ανεμώλια

κακὸν δ᾿ ἀνεμώλια βάζειν 

 (δ 837) 

= είναι κακό να λες λόγια του αέρα

*

      Ο Ισίδωρος Ζουργός είναι αγαπημένος μου συγγραφέας, εγνωσμένης αξίας, με πολύ θετικά και κολακευτικά σχόλια για το έργο του από πολλές έγκριτες πηγές. Συναρπαστικός και ευρηματικός στην πλοκή, διαβασμένος με διακειμενικές αναφορές, μεστός στο λόγο και τις σκέψεις των ηρώων του. Και πάντα κάτι με συνδέει με τα έργα του πιο συναισθηματικό, πιο εσωτερικό: η Βόρεια Ελλάδα (Θεσσαλονικιός κι ίδιος), που αγαπώ πολύ, ο εμφύλιος, η αναφορές του σε διαβάσματα, οι σκέψεις του συγγραφέα που διαφαίνονται και διατρέχουν σε κάποιο βαθμό και τα έργα του (όσο κι αν αυτονομούνται οι ήρωες κάθε αξιόλογου λογοτέχνη).

*

      Αυτό δεν ήταν ένα ιστορικό μυθιστόρημα όπως τα άλλα του (Στη σκιά της πεταλούδας, Η αηδονόπιτα), αλλά ένα μυθιστόρημα της σύγχρονης εποχής που συνδέεται άμεσα ωστόσο και ευρυματικά με το αποκορύφωμα και τα πρώτα έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας : τα Ομηρικά Έπη. Είναι ένα μυθιστόρημα του νόστου: μια παρέα αντρών (γυναικών δε γίνεται, δεν μπορούν, δεν έχει ενδιαφέρον...), οι εταίροι δηλαδή, η θάλασσα, το πλοίο, μια απόφαση, η περιπέτειά τους, η περιγραφή της ζωής, αναδρομές στο παρελθόν, των ζωών τους, των περασμένων δεκαετιών και της Θεσσαλονίκης. Ένας καμβάς αριστοτεχνικός, όπως ίσως το υφαντό της Πηνελόπης, ένας αφηγητής-πρωταγωνιστής και δημιουργός εδώ- αφήγηση in medias res... Λεξιλόγιο από τα έπη  (αλεξάνεμος, γόος, καλλίροος, οινώδης πόντος, νήδυμος ύπνος, χάλκινος ύπνος (=θάνατος ομηριστί), θούρια αλκή, ουρανίωνες, τηλεδαπός, καρτερόθυμος, πρυμνός, χρεμετίζοντες), ονόματα και παρατσούκλια ομαλά και αιτιολογημένα ενταγμένα στην ιστορία και την πλοκή, ήρωες που ταυτίζονται αρχετυπικά με τους ομηρικούς, κρυφτούλι με πλήθος ομηρικών στοιχείων/αναφορών. Οδυσσέας πολυμήχανος και εύστροφος ο ήρωας Νίκος Χαλκίνης, Αγαμένων-Μενέλαος τα δύο αδέρφια Χριστοδούλου (ο αρχηγός και ο πιο αδύναμος), Νέστωρ ο Νικηφόρος, η ασπίδα του Αχιλλέα με δερματοστιξία στο κορμί του Στάθη, η Ελένη, η Καλυψώ, η νεκρή μάνα και ο πατέρας με τις ασχολίες του στο κτήμα, η μικρή (εύστοχη) αναφορά στον κόσμο των πνευμάτων (αναφορά στη Νέκυια), οι άντρες που παλεύουν, οι γυναίκες που πλαισιώνουν τη δράση, ψυχογραφήματα εύστοχα, απολογισμοί ζωής, διαψεύσεις και ένα τέλος θα έλεγα καλό, αλλά που εγώ θα το περίμενα πιο ανατρεπτικό - η κάθαρσις για το Ζουργό, ίσως, είναι κάπως πιο "ηθική". Η επανεκκίνηση; Ο Θερσίτης (αντιήρωας στο έπος, το πλοίο της περιπέτειας που έληξε); Μυθιστόρημα σε 24 κεφάλαια με μονολεκτικούς τίτλους με ευθεία αναφορά στα έπη και τις 24 ραψωδίες τους.

*
Γράφει ο ίδιος για το έργο του:
"Τα Ανεμώλια, πέρα από το ότι επιχειρούν μια χαρτογράφηση του ντόπιου μηδενισμού, του εσωτερικού τίποτε της Ελλάδας και των πολιτών της, θα ήθελαν να γίνουν κι ένας ελάχιστος ψίθυρος στο αυτί αυτής της μακρόχρονης παράδοσης, που θάλλει κάτω από τη σκιά του Ομήρου."

Ισίδωρος Ζουργός  (πηγή)

*

       Στο κείμενό του με τα ωραία ελληνικά του (πολύ δυνατό στα 3/4 της έκτασής του) υπάρχουν ελάχιστες μικρές αβλεψίες (εκφραστικές και γραμματικές, εκ των οποίων δύο ιδιωματισμοί/χρήσεις στο βόρειο ιδίωμα, γι΄αυτό κατανοητές και χαριτωμένες). Δεν είναι τέλειος, αλλά είναι κορυφαίος λογοτέχνης και μυθιστοριογράφος. Με ανυπομονησία περιμένω να διαβάσω το νέο του μυθιστόρημα (οσονούπω). Ωστόσο, θα παραθέσω από αυτό μερικά αποσπάσματα (αναγκαστικά αποκομμένα από πλαίσιο του βιβλίου) που με άγγιξαν περισσότερο. Και αυτό που κάθε φορά μου συμβαίνει με τα λογοτεχνικά έργα, στοιχεία που να αγγίζουν αρκετά, στα ότια της ταυύτισης -  εδώ είναι πολλά: ο Νίκος (συγκροτημένος, στιβαρός σε άλλη επιστήμη, όμως), ο Μιχάλης, η Σοφία από της Αλεξανδρούπολη, καθηγητής στο Καρπενήσι (!), μαθητής Λημνιός, Άι- Στράτης, μικρή αναφορά και πάλι στον εμφύλιο, νονός στην Κυψέλη (!) ...

*

• "Ο αφηγητής συνήθως κρατάει στα χέρια του έναν χρωστήρα και προσπαθεί να αναστήσει τις σκιές της μνήμης." (σ. 55)
• " Εσύ, μου είχε πει, κινείσαι στα δικά τους, στο πνεύμα τους, στον τρόπο τους, στο χιούμορ τους. Αυτοί άραγε μπορούν να υποψιαστούν τι γίνεται μέσα σου;"   (Πόσο εύστοχο!) 
• Η ζωή διαλέγει πάντα πρώτη για μας, μας σέρνει στους δρόμους της χειροπόδαρα. Η ανάγκη βιτσίζει τα άλογα κι εμείς σερνόμαστε με την πλάτη γυμνή πάνω στην άσφαλτο.
• Εκείνους τους μήνες στην παγωμένη επαρχία τους παρομοιάζω με μια αναπόφευκτη νοσηλεία. Όλα ήταν μια αδράνεια, μια αναμονή για το τίποτα. Εκείνα τα βουνά ήταν στα διάσελα γεμάτα έλατα και στις κορυφές είχαν ορφανά χώματα και βράχια, όμως παρ΄ όλη την ομορφιά τους απείχαν πολύ από το να παραστήσουν το δικό μου μαγικό βουνό.
• Το κρασί είναι ένα άλλο όνομα για τη λήθη.
• ... φυσούσε τώρα απ΄τη μεριά της θάλασσας και ανακάτευε τα φύλλα στις ελιές, γκρίζο και πράσινο συμπλέκονταν, το ένα χρώμα χυνόταν μέσα στο άλλο, και στο βάθος ουρανός και πέλαγος ακουμπούσαν τα μολυβένια τους μάγουλα (σ. 236)
• Σαρκοτόμος χαλκός της μάχης
• Αν το δηλωμένο πάθος έρθει και παρέλθει γρήγορα, σαν πάχνη, σαν ομίχλη, σαν όλα τα υδατώδη μετέωρα;
• Είχε ο καθένας μας μέσα του κι από ένα κρίμα, που το κανάκευε, του έστρωνε να κοιμηθεί και το φύλαγε μην έρθει κάποια ώρα η στιγμή  που θα βάλει τις φωνές και θα πεταχτεί έξω. (σ. 210)
• Ένα ολόκληρο έπος υπαινιγμών και ψευδαισθήσεων , το φαντασιακό στις υπέρτατές του στιγμές.
• Ανδρόβουλη
• … μια εποποιία της όσφρησης…
• ... σα να είχα ξεχάσει τι θηρίο είναι τελικά ο άνθρωπος. Σαν να μην ήξερα τι είναι η κάθε καινούρ(γ)ια μέρα που ξημερώνει… Πως ο ήλιος μας κάνει να ξεχνάμε τα ανομολόγητα. Τι είναι εκείνες οι σκέψεις στην πίσσα της νύχτας, οι τύψεις, οι αιθερόφωνες ενοχές; Ένα τίποτα είναι μπροστά στη δύναμη της νέας μέρας που ξημερώνει. Η νεαρή μέρα είναι λήθη και ζωή.
• Γιατί ακόμα δεν κοιμήθηκε τον χάλκινο ύπνο;
• … ρουφούσαμε τον πελαγίσιο αέρα και τις πιο πολλές μας λέξεις τις άλεθε ο άνεμος και σκόρπιζαν πριν καν ακουστούν. (σ. 116)
• άνεμος πρωιγενής μας φούσκωνε τα πανιά και η πλώρη μας δείχνοντας σαν ωροδείκτης την Ανατολή, όρμησε στον ανοιχτό ορίζοντα (σ. 105)
• ο φακός της μνήμης είναι επιλεκτικός, καθαρίζει ή θολώνει ανάλογα  με τις επιταγές της ψυχής. (σ. 358) 
• Όλη μας τη ζωή δουλεύουμε για ένα ουράνιο σχέδιο, για ένα άγνωστο πεπρωμένο, είμαστε οι μέλισσες του αόρατου (Ρίλκε).
• ... στήσε το αυτί ν΄ ακούσεις.